kutubhona

وَالذَّارِيَاتِ ذَرْوًا
– „(Булутларни) суриб кетувчи шамолларга қасам“, [51:1]

وَالْعَادِيَاتِ ضَبْحًا
– „(Оллоҳ йўлида) ҳарсиллаб чопадиган отларга қасам“, [100:1]

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ
– „Албатта Биз у (Қуръон)ни қадр кечасида нозил қилдик“, [97:1]

وَالْفَجْرِ وَلَيَالٍ عَشْرٍ
– „Тонгга қасам. (Зул-ҳижжа ойидаги аввалги) ўн кечага қасам“, [89:1-2]
ва бундан бошқа маъруф маъноларни билдирувчи оятлар.

Қуръонда маъноси аниқ бўлган оятлар ҳам бор. Булар дин усулидаги ақидаларга тааллуқли маккий оятлар ва аҳкомлар усулига таалуқли маданий оятлар ҳамда муомала, уқубот ва баййинотга тааллуқли оятлар шулар жумласидандир. Яна Қуръонда кўп одамларга маъноси қоронғу бўлган муташобеҳ маъноли оятлар ҳам мавжуд. Хусусан, бир неча маънога эга бўлган ёки мусаффо ақидага зид келгани сабабли зоҳирий маънодан бошқа маънога буришни шарт қиладиган оятлар ҳам бор.

Бинобарин, саҳобалар араб тилини яхши билганлари ва Қуръон нозил бўлган шароит ва воқеаларнинг гувоҳи бўлганлари учун Қуръонни одамлардан яхшироқ тушунсалар-да, аммо араб тилини ҳар хил даражада билишлари ва Расулуллоҳ с.а.в.га яқинликлари турлича бўлганига қараб, Қуръонни ҳар хил тушунишган ва уни турли хил иқтидорда тафсир қилишган. Саҳобалардан энг машҳур муфассирлар Алий ибн Абу Толиб, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Масъуд ва Убай ибн Каъб эди. Бу тўрт зот турли исломий юртлар ичида тафсирдан энг кўп озуқа берган инсонлар ҳисобланади. Уларнинг тафсир илмини чуқур ва теран эгаллашларига араб тилининг услуб ва ибораларини пухта билишлари ёрдам берган. Расулуллоҳ с.а.в. билан доим бирга юрганликлари, Қуръон оятларининг нозил бўлиш сабабларини билишлари, ақл ва заковатларидаги қувват уларнинг маъноларини бир-бирига боғлай олишларига ва тўғри хулоса чиқаришларига имкон берди. Шунинг учун Қуръонни тушунишда ижтиҳод қилишдан қийналмадилар. Тафсирда ижтиҳод қилиб, у ҳақда ўз раъйларини айтдилар ва ижтиҳодлари олиб борган нарсада тўхтадилар. Шунинг учун уларнинг тафсирлари энг олий даражадаги тафсир деб ҳисобланади. Аммо уларни кўпчилик қоралаб, тафсирларига улар айтмаган гапларни киритди. Шунинг учун уларнинг тафсирларида кўплаб мавзуларни топишингиз мумкин. Бу мавзулар ичида ишончли ривоят билан аниқланган тафсиргина энг кучли тафсир деб ҳисобланади. Бундан бошқа мавзулар эса ҳақиқатдан улар айтгани исботлансагина олинади. Лекин бу тўрт шахснинг тафсирларидаги мавзудан огоҳлантириш уларнинг тафсирларини ўқишдан қайтариш эмас, балки бу мавзулар ўшаларники, деган эътиборда олиш ва амал қилишдан огоҳлантириш. Аммо уларни ўқиш ва тафсирлардаги фикрларни луғавий, шаръий ва ақлий жиҳатдан пухта ва тўғри тушуниш жуда